Trudności dzieci w szkole

Trudności w czytaniu i pisaniu dzieci rozpoczynających naukę w szkole podstawowej

                     

Opanowanie umiejętności czytania i pisania wymaga rozwoju różnych sfer poznawczych dziecka jak analizator wzrokowy i słuchowy, aparatu mowy, sprawności manualnej, koordynacji wzrokowo-ruchowej i lateralizacji.
Analiza i synteza
 – to czynności dokonywania podziału całości na części, elementy składowe oraz umiejętność scalania tych elementów w całość.  Analizator słuchowy służy do odbioru bodźców słuchowych – dźwięków mowy, ich spostrzegania oraz zapamiętywania.  Mówiąc o analizie słuchowej wyrazu mam na myśli analizę sylabową wyrazu – czyli dzielenie go na sylaby oraz analizę głoskową wyrazów, czyli umiejętność wyodrębniania głosek w sylabach i wyrazach. Nieprawidłowe funkcjonowanie analizatora słuchowego objawia się trudnościami w zakresie odbioru dźwięków mowy: funkcji słuchowo-językowych. Objawia się problemami z odróżnianiem głosek podobnych brzmieniowo (różniących się tylko pod względem dźwięczności np.: s-z, c-dz, t-d, k-g ), trudnościami z wyodrębnianiem głosek w wyrazach, scalaniu głosek w słowa, zapisywaniu zmiękczeń, słaba pamięć słuchowa, objawiająca się trudnościami w zapamiętywaniu nazw, cyfr, wyrazów, a także krótkich wierszyków i piosenek.
Analizator wzrokowy odpowiada za percepcję informacji wzrokowej, która podczas czytania sprowadza się do spostrzegania tekstu, wyodrębniania z niego wyrazów, a w nich kolejnych liter, które tworzą sekwencję znaków w graficznej strukturze wyrazu.  Odpowiada za odróżnianie liter podobnych do siebie graficznie jak np. p-g, d-b,  zapamiętywania ich i rozpoznawania.  Podczas pisania dochodzi do odkodowywania kształtu liter, sposobu łączenia ich z innymi znakami w strukturę- sylabę , a następnie łączenia ich w wyrazy, wyrazów w zdania i inne dłuższe formy tekstu , który trzeba rozplanować w liniaturze i na stronie zeszytu.
Nieprawidłowe funkcjonowanie analizatora wzrokowego powoduje trudności w precyzyjnym postrzeganiu materiału wzrokowego. Może się to objawiać trudnościami w odróżnianiu podobnych kształtów, liter, symboli, w dokonywaniu analizy wzrokowej obrazka, wyróżniania z niego szczegółów, wskazywania elementów brakujących, analizy struktury literowej wyrazy, utrudnia  spostrzeganie i rozpoznawanie wyrazów, tekstów, schematów, obrazów, map, słabe rozpoznawanie liter rzadziej używanych,  słabe zapamiętywanie pisowni ortograficznej wyrazów, których nie tłumaczą żadne reguły.

Motoryka
Sprawna motoryka jest bardzo istotna dla prawidłowego funkcjonowania dziecka. Jeśli przebiega bez zakłóceń jest doskonalą podstawą do nauki pisania i czytania, koncentracji, orientacji przestrzennej, koordynacji wzrokowo- ruchowej.
Motorykę rozwijamy i usprawniamy poprzez nieustanny, swobodny ruch i działania sterowane, dzięki którym poprawia się sprawność ruchowa ciała. Aby dbać i prawidłowo stymulować rozwój ruchowy dziecka trzeba pamiętać, że podstawą jest motoryka duża, czyli rozwijanie ogólnej sprawności ruchowej aby później móc przejść do rozwoju motoryki małej. W zakresie motoryki dużej dziecko biega, skacze, gra w piłkę, pokonuje przeszkody, ważna jest koordynacja wzrokowo-ruchowa, zabawy z rzutem, celowaniem. Potem dziecko usprawnia ruchy bardziej precyzyjne w zakresie małej motoryki. Są to zabawy w rysowanie, lepienie z plasteliny, chwytanie przedmiotów, zawiązywanie butów, zapinanie guzików, pisanie- rozwój manualny, rozwój chwytu.
Sprawność manualna i grafomotoryczna odpowiada za prawidłowe opanowanie trudnej sztuki pisania.  Jest to sprawność małych grup mięśni w obrębie rąk.  Są to najogólniej mówiąc wszystkie ćwiczenia , podczas których zaangażowane są ręce naszych pociech poczynając od zabaw paluszkowych prowadzonych pod kierunkiem mamy lub babci po działalność plastyczno-konstrukcyjną organizowaną w domu oraz przedszkolu i szkole. Obniżenie sprawności manualnej, jak również wzmożone napięcie mięśniowe mogą sprzyjać – przy współudziale zaburzeń w zakresie lateralizacji i percepcji wzrokowej – powstawaniu dysgrafii.
Kształtując zdolności grafomotoryczne na początku najważniejsza jest orientacja w przestrzeni, później oswajanie z tablicą, na końcu z kartką, ważne jest, aby dziecko „ćwiczyło” pisanie w płaszczyźnie pionowej już od pierwszego zetknięcia się z przyborami do pisania, malowania i rysowania. Pamiętaj, że każde dziecko rozwija się w swoim własnym tempie. Nie masz powodów do niepokoju, jeśli opisane powyżej przejawy rozwoju motorycznego dziecka np. w wieku 6 miesięcy nie są zauważalne u Twojego dziecka, które skończyło już 7 miesiąc życia. Dane są umowne i istnieje możliwość przesunięcia granic nawet o kilka miesięcy, jeżeli zaś zauważasz poważne odchylenia od prezentowanych norm, skonsultuj się ze specjalistą i przede wszystkim usprawniaj motorykę malucha poprzez zabawy ruchowe organizowane w warunkach domowych. Zapewniaj dziecku jak najwięcej możliwości swobodnej ekspresji ruchowej, zarówno w obrębie całego ciała jak również  sprawności manualnej. 

Aparat artykulacyjny,
czyli sprawny  aparat mowy. Jeżeli dziecko ma trudności artykulacyjne, to odzwierciedleniem tego będą błędy w czytaniu i pisaniu, ponieważ będzie pisało tak, jak będzie mówiło. Dlatego ważnym jest , aby dziecko prawidłowo wymawiało głoski, aby uniknąć późniejszych problemów z pisaniem i czytaniem. Jak zwracają uwagę niektórzy badacze zwracają uwagę na stosunkowo częste występowanie trudności w nauce, zwłaszcza w czytaniu i pisaniu, u dzieci, które przebyły zaburzenia mowy we wcześniejszych etapach swego ontogenetycznego rozwoju. Dzieci z opóźnionym rozwojem mowy nie potrafią się wypowiedzieć, nieprawidłowo piszą wypracowania, a także nieudolnie formułują swoje wypowiedzi na lekcjach. Najczęściej spotykane zaburzenia mowy, występujące u dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu, należą: nieprecyzyjnie wymawiane grupy spółgłoskowe (3-, 4-literowe) oraz „przepuszczanie” niektórych głosek w takich wyrazach, jak jabłko, garstka, warstwa; upodabnianie głosek zbliżonych do siebie pod względem fonetycznym (spółgłosek syczących) c – cz s – sz  z – ż, np. zamiast szosa – sosa, zamiast suszarka – szuszarka; nieprawidłowe wymawianie głosek zmiękczonych przez „i” i znak diaktrytyczny.
Nie wyrównane w porę opóźnienie w rozwoju mowy może niekorzystnie wpłynąć na rozwój myślenia słowno – pojęciowego i na słowne porozumiewanie się z otoczeniem (Spionek 1970).

Koordynacja wzrokowo – ruchowa
–czyli współpraca „oka i ręki". Dzięki kojarzeniu informacji wzrokowych, dotykowych i kinestetycznych można wykonywać precyzyjne ruchy rąk pod kontrolą wzroku, między innymi rysować i pisać. Podstawą dobrej koordynacji wzrokowo-ruchowej jest  współpraca analizatora wzrokowego i kinestetyczno - ruchowego. Dzieci o obniżonej koordynacji wzrokowo-ruchowej mają trudności w : posługiwaniu się podstawowymi narzędziami i przedmiotami codziennego użytku, problemy w rysowaniu (silnie przyciska ołówek i kurczowo trzyma go ), w prawidłowym trzymaniu piłki i rzucaniu do celu, utrzymaniu równowagi przy staniu na jednej nodze, skakaniu, wykonywaniu takich czynności, jak wycinanie, naklejanie, lepienie, obsługiwaniu siebie, np. w ubieraniu się, nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami w trakcie zabaw i gier terenowych.

Lateralizacja
– czyli  inaczej przewaga dominacji jednej ze stron ciała . Określana jest w zakresie oka, ręki, nogi  i ucha. Wyraża się np. większą sprawnością ruchową prawych kończyn niż lewych, a także rejestrowaniem przez mózg większej liczby bodźców zmysłowych dochodzących z jednej strony ciała. Lateralizacja jest postępującym procesem, który  kształtuje się stopniowo wraz z wiekiem i związana jest z ogólnym rozwojem ruchowym dziecka. Za określoną stronność ciała odpowiada przeciwległa półkula mózgowa. Ostatecznie dominacja ustala się do ok. 6 roku życia, są jedna dzieci, u których proces ten jest opóźniony lub zaburzony. Leworęczność jest zjawiskiem normalnym i fizjologicznym, nie można przestawiać dziecka z ręki lewej na prawą. Wyróżnia się lateralizację:
  • jednorodną – występuje, gdy istnieje wyraźna przewaga jednej strony ciała nad drugą (np. lewooczność, leworęczność, lewonożność)
  • niejednorodną (skrzyżowaną) – występuje gdy nie ma wyraźnej dominacji jednej strony nad drugą (np. gdy leworęczność występuje razem z prawoocznością i prawonożnością lub praworęczność z lewoocznością i prawonożnością). Można spotkać różne rodzaje takich kombinacji.
  • nieustaloną (słabą) – występuje u tzw. osób obustronnych, u których brak przewagi czynnościowej jednej strony nad drugą. Np. w przypadku osoby posługującej się prawą i lewą ręką w jednakowym stopniu.
Dzieci różnią się od siebie nie tylko stroną, na której zaznacza się przewaga czynnościowa, lecz również tempem oraz siłą procesu lateralizacji. Zaburzenia lateralizacji, które wiążą się bezpośrednio z trudnościami w nauce, a zwłaszcza z czytaniem i pisaniem to według  Spionek (1979):
a)      oburęczność (lateralizacja osłabiona)
b)      lewooczność przy praworęczności
c)      leworęczność
Każdy z tych rodzajów lateralizacji powoduje odmienne problemy w nauce czytania i pisania. Konsekwencją opóźnień lub zaburzeń tego procesu mogą być trudności w pisaniu w postaci mylenia liter o podobnych kształtach lecz o innym położeniu w liniaturze, zmiany kolejności liter w wyrazach, opuszczaniu , dodawaniu liter, sylab, tzw. pismo  lustrzane, wolniejsze tempo pisania, rysowania, niewłaściwy kierunek kreślenia linii (od prawej do lewej strony, od dołu do góry) podczas rysowania czy pisania, niewłaściwy kierunek zapełniania kartki podczas rysowania. Mogą pojawić się trudności w czytaniu, jak przestawianie liter w czytanym wyrazie, opuszczanie liter, błędny kierunek czytania (od prawej strony do lewej) czy  wolne tempo czytania.





Literatura:
E.B.Hurlock :Rozwój dziecka. Warszawa 1960,PWN
J-Francis-Williams: Dzieci ze specjalnymi trudnościami w nauce.Warszawa 1975, PZWL
 Spionek H., „Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych, PZWS, Warszawa 1970
E.Gruszczyk-Kolczyńska, E.Zielińska „Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze dla dzieci, które rozpoczynają naukę w szkole” Warszawa 2009



Brak komentarzy:

Prześlij komentarz